Μυθομανία – Υπερβολή ή ψυχική ασθένεια;

Είναι βέβαιο πως οι περισσότεροι από εμάς -είτε το αντιληφθήκαμε είτε όχι- έχουμε συναντήσει, ίσως και συνομιλήσει, με κάποιο άτομο που να διηγείται ιστορίες εντυπωσιακές από τον εργασιακό του χώρο, την προσωπική του ζωή, από κάθε είδους εμπειρίες και συγκλονιστικές δυσκολίες στις οποίες συνήθως το ίδιο, και με κάποιον τρόπο, έχει εμπλακεί ή παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο.

 Ο τρόπος αφήγησης αυτών των ατόμων συχνά γοητεύει, προκαλώντας αισθήματα θαυμασμού και απορίας. Η όποια προσπάθειά μας να μοιρασθούμε κάποια τυχόν δική μας ανάλογη εμπειρία θα προσκρούσει, με κάθε βεβαιότητα, σε κάτι ακόμα πιο εντυπωσιακό, δυσάρεστο, επώδυνο, δυσκολότερο ή τραγικότερο που το ίδιο έχει βιώσει. Έρχεται, όμως, κάποια στιγμή που οι αντιφάσεις πληθαίνουν, οι απορίες μας μεγεθύνονται και το πάζλ των αφηγήσεων των ατόμων αυτών είναι αδύνατον να συγκροτηθεί σε ένα κατανοητό όλον.

Κυρίες και κύριοι, καλωσορίσατε στον κόσμο των μυθομανών!!!

Η μυθομανία είναι ένας ψυχαναγκαστικός τρόπος διαστρέβλωσης ή βελτίωσης της εικόνας του εαυτού ή της ζωής κάποιου. Τα ψεύδη ή οι διαστρεβλώσεις αυτές μπορεί να αφορούν σε κάτι ασήμαντο (π.χ. σε κάποιο μέρος που το άτομο αυτό ισχυρίζεται πως έχει επισκεφθεί, χωρίς όμως κάτι τέτοιο να ισχύει)  αλλά και σε κάτι πολύ σημαντικό (π.χ. για τις πραγματικές συνθήκες κάτω από τις οποίες μεγάλωσε, για την προσωπική του ζωή κ.τ.λ.).

Ο μυθομανής έχει, συνήθως, μια πολύ έντονη ανάγκη επιβεβαίωσης, προσέλκυσης της προσοχής των άλλων και να βρίσκεται στο επίκεντρο. Οι ανάγκες αυτές οφείλονται σε βαθιά αισθήματα ανασφάλειας που προσπαθεί να αντισταθμίσει διαμέσου των διαφόρων υπερβολών του.

Η μυθομανία δεν αποτελεί από μόνη της ψυχιατρική διάγνωση αλλά θεωρείται ως σύμπτωμα κάποιου είδους διαταραχής προσωπικότητας (π.χ. ψυχοπάθειας ή μεταιχμιακής διαταραχής προσωπικότητας) ή ένδειξη κάποιας αρχόμενης ψύχωσης που έχει ως συνέπεια την  αποδυνάμωση ή και την καθολική απώλεια της αντίληψης της πραγματικότητας.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, υπάρχει κάποιο σοβαρό τραύμα στην προσωπική ιστορία του μυθομανούς που τον οδηγεί σε μια διάσχιση της πραγματικότητας σε μια αληθινή και μια εφευρεμένη εκδοχή της. Η δεύτερη, δηλαδή αυτή που εκφράζεται μέσα από τις διάφορες διαστρεβλώσεις και υπερβολές, αποσκοπεί στην ωραιοποίηση, μετρίαση, επούλωση ή άρνηση της οδυνηρής πραγματικότητας που έχει βιώσει ο μυθομανής.

Τα περισσότερα άτομα που λειτουργούν με τον τρόπο αυτόν δεν έχουν, συνήθως, συνείδηση των μεταβάσεών τους από τη μία εκδοχή της πραγματικότητας προς την άλλη. Κάποιοι από αυτούς μπορεί να έχουν συνείδηση των υπερβολών ή των διαστρεβλώσεών τους, χωρίς όμως να νιώθουν την παραμικρή ενοχή ή ενόχληση. Θεωρούν πως αυτό που κάνουν είναι κάτι το απόλυτα φυσιολογικό και αναφαίρετο δικαίωμά τους.

Ένας άλλος αιτιολογικός παράγοντας της μυθομανίας μπορεί να είναι ένας βαθύτατος φόβος αποκλεισμού από τους άλλους -με συνέπεια τη μοναξιά- εάν αυτοί γνωρίσουν την αληθινή του εικόνα που ο ίδιος θεωρεί ως αδιάφορη και ανάξια λόγου.

Θα πρέπει να επισημάνουμε πως η μυθομανία είναι ακόμα ένα σχετικά ανεξερεύνητο πεδίο για το οποίο δεν έχουν γραφεί πολλά μέχρι στιγμής. Ως εκ τούτου, χρίζει περαιτέρω έρευνας και μελέτης.

Κατά πρώτον, ο μυθομανής μπορεί να προέρχεται από την οποιαδήποτε κοινωνική τάξη, να έχει το οποιοδήποτε μορφωτικό επίπεδο και, κατά δεύτερον, δείχνει, σε μια πρώτη ανάγνωση, προς τα έξω ως ένα απόλυτα υγιές ψυχικά άτομο.

Κατά δεύτερον, εξαιτίας του ότι τα άτομα αυτά δεν έχουν συνείδηση των υπερβολών τους ή, ακόμα και όταν έχουν επίγνωση, επειδή δεν νιώθουν την παραμικρή ενοχή, αφηγούνται με τόση φυσικότητα ακόμα και το μεγαλύτερο ψέμα, με συνέπεια να πείθουν εύκολα, τουλάχιστον αυτούς που δεν τους γνωρίζουν καλά.

Υπάρχουν μυθομανείς που χαίρουν γενικής εκτίμησης, που είναι επιτυχημένοι επαγγελματικά, που έχουν δημιουργήσει οικογένεια και που ζουν μία απόλυτα φυσιολογική κοινωνική ζωή. Υπάρχουν, όμως, και άλλοι που ζουν κοινωνικά απομονωμένοι, έχοντας μεγάλα προβλήματα εξάρτησης από ναρκωτικές ουσίες ή αλκοόλ.

Ορισμένα εύλογα και, συνάμα, ενδιαφέροντα ερωτήματα που προκύπτουν είναι: «Πως μπορεί να είναι η συνύπαρξη με έναν μυθομανή;», «Τι είδους άτομο είναι και ποια χαρακτηριστικά μπορεί να έχει ο ή η σύντροφος ενός μυθομανούς ατόμου;», «Τι μπορεί να το κάνει να παραμένει σε μία σχέση με ένα άτομο που μονίμως ψεύδεται, παραποιεί, υπερβάλει, διαστρεβλώνει, όχι μόνο με το σύντροφό του αλλά και με το στενό κύκλο φιλικών και συγγενικών ατόμων του ζευγαριού;».

Ακόμα και ένας μυθομανής, αν θέλει να διατηρήσει μία σχέση, θα πρέπει με κάποιον τρόπο να λάβει -ως ένα βαθμό τουλάχιστον- υπόψιν το ή τη σύντροφό του. Ακόμα και έτσι, όμως, τα πράγματα δεν είναι καθόλου εύκολα. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει σχέση εάν και ο/η σύντροφος του μυθομανούς δεν συμμετέχει, κατά κάποιον τρόπο, στον φανταστικό κόσμο του μυθομανούς, δηλαδή εάν δεν συναινεί ή δεν αποφεύγει να αμφισβητεί. Με άλλα λόγια, αν δεν γίνει μέρος του προβλήματος, την ίδια στιγμή που θεωρεί πως υπάρχει σοβαρό πρόβλημα.

Από τη μία, λοιπόν, τα άτομα που περιβάλουν τον μυθομανή νιώθουν ενοχή όταν δεν μιλούν ή επειδή δεν έχουν αντιδράσει νωρίτερα και, από την άλλη, φοβούνται πως αν το κάνουν όλα μπορεί να τιναχθούν στον αέρα. Η όλη κατάσταση είναι πραγματικά αδιέξοδη και η λήψη μιας ριζοσπαστικής απόφασης χρειάζεται μεγάλη δύναμη και θάρρος από την πλευρά αυτού που θα την πάρει.

Υπάρχουν, βέβαια, και αυτοί που παραμένουν δίπλα σε έναν χαρισματικό μυθομανή που σαγηνεύει, καθώς αυτό δίνει λάμψη και στους ίδιους. Τα υπόλοιπα προβλήματα είναι, απλά, το αντίτιμο που πληρώνουν για να λάμψουν, όντας οι ίδιοι ετερόφωτοι αστέρες…

Ελάχιστοι είναι οι θεραπευτές που έχουν άμεση εμπειρία από τη θεραπευτική αντιμετώπιση της μυθομανίας, παρόλο που το φαινόμενο αυτό δεν είναι σπάνιο. Υπάρχουν, όμως, λόγοι που αιτιολογούν αυτήν την έλλειψη επαρκούς εμπειρίας και που δεν είναι άλλοι από την σχεδόν παντελή απουσία διάθεσης των ατόμων αυτών να ζητήσουν την οποιαδήποτε βοήθεια, εξαιτίας της καθολικής έλλειψης συνειδητοποίησης του προβλήματός τους.

Όμως, ακόμα και στην περίπτωση που κάποιος μυθομανής ζητήσει βοήθεια, η θεραπευτική αντιμετώπισή του θα έχει τεράστιες δυσκολίες. Όπως προαναφέραμε, ο μυθομανής διακατέχεται από μια απύθμενη ανάγκη επιβεβαίωσης, προσοχής και αποδοχής. Τα ψέματα και οι διαστρεβλώσεις στις οποίες καταφεύγει αποσκοπούν στην κάλυψη μιας εσωτερικής οδυνηρής πραγματικότητας και στη διατήρηση μιας ωραιοποιημένης, πλην ψευδούς, εικόνας ζωής. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, αυτό αποσκοπεί στην αποφυγή του τεράστιου ψυχικού πόνου που κουβαλούν εντός τους. Η οποιουδήποτε είδους συνειδητοποίηση της πραγματικότητάς τους αυτής θα ήταν ισοδύναμη με την ψυχική τους κατάρρευση. Έτσι, λοιπόν, θα κάνουν τα πάντα -ακόμα και θα προσποιούνται πως έχουν γίνει αυτό που θεωρούν πως επιθυμεί ο θεραπευτής τους- ώστε να αποφύγουν την οποιαδήποτε πραγματική αλλαγή στάσης ζωής.

Ορισμένοι μυθομανείς είναι τόσο χαρισματικά άτομα που στην κυριολεξία σαγηνεύουν και «αποπλανούν» τον περίγυρό τους κατά βούληση και σύμφωνα με τις ανάγκες τους. Ο περίγυρος θεωρεί αυτού του είδους τους μυθομανείς ως ιδιαίτερα ευφυή, γοητευτικά και κοινωνικά επαρκή άτομα. Εγώ, με τη σειρά μου, θεωρώ πως αρκετοί σημαντικοί πολιτικοί, ανά τον κόσμο αλλά και στη δόλια την πατρίδα μας, έχουν τέτοιου είδους στοιχεία προσωπικότητας. Η έκφραση «λαοπλάνος» δεν βγήκε τυχαία…

Τέτοιου είδους χαρισματικοί μυθομανείς, λοιπόν, που καταφέρνουν να εισπράττουν τόση επιβεβαίωση από τον περίγυρο δεν έχουν κανένα κίνητρο να αλλάξουν ή να «θεραπευθούν».

Η θεραπευτική αντιμετώπιση ενός μυθομανούς είναι συχνά μία πορεία σε τεντωμένο σχοινί. Η οποιαδήποτε αντιπαράθεση με τα ψέματά του, ιδιαίτερα σε λάθος χρονική στιγμή, μπορεί να πυροδοτήσει, με μεγάλη βεβαιότητα, βίαιες αντιδράσεις ή σε ορισμένους και βαριά κατάθλιψη. Για τους λόγους αυτούς, η προσέγγιση βαθύτερων διαστρωματώσεων του ψυχισμού είναι φρόνιμο να αποφεύγεται και ο εστιασμός να αφορά, κατά κύριο λόγο, στο «εδώ και τώρα». Αν κάποια στιγμή αργότερα υπάρχει επιθυμία από το ίδιο το άτομο για την αποκάλυψη των βαθύτερων αιτιών των προβλημάτων του, τότε ο στόχος και ο εστιασμός μπορεί να τροποποιηθούν, στοχεύοντας προς μια βαθύτερη κατεύθυνση.

Μερικές φορές, ακόμα και στην περίπτωση που έχουμε αντιληφθεί πως κάποιος υπερβάλει με τα όσα λέει, ακόμα και όταν γνωρίζουμε πως είναι μυθομανής, μπορεί να παραμείνουμε παθητικοί απέναντι στις φανταστικές του ιστορίες, ιδιαίτερα εάν έχει το χάρισμα της αφήγησης, του χιούμορ και της πνευματικότητας. Σε τέτοιου είδους περιπτώσεις -και όχι μόνον-, υπάρχει ενός είδους γοητεία στην άμβλυνση των ορίων της «αλήθειας» μας. Δεν υπάρχει κάτι το κακό σε αυτό. Σε όλους-μας αρέσει κάποιες φορές να παραμυθιαζόμαστε και να ξεπερνάμε τα όρια της πραγματικότητάς μας. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας έχουν συχνά τόσο μεγάλη επιτυχία.

Όλοι μας, λοιπόν, επιθυμούμε και έχουμε ανάγκη, κάποιες φορές, να «αποπλανηθούμε», να αφεθούμε στη γοητεία ενός «παραμυθιού», να υπερβούμε κάποια όρια. Αυτό δίνει μια αίσθηση ελευθερίας, έντασης, γλυκιάς προσμονής και ευφορίας. Ίσως να είναι η ίδια σαγήνη που ένιωσαν η Εύα και ο Αδάμ της Παλαιάς Διαθήκης, παραβαίνοντας τα όρια που τους είχαν τεθεί. Η γοητεία του απαγορευμένου, νομίζω πως λέγεται…

Άλλο, όμως, αυτό και άλλο να εκθέτουμε τους εαυτούς μας στη στερεότυπη και ψυχαναγκαστική ψευδολογία ενός κοινού μυθομανούς ή ακόμα και ενός χαρισματικού τέτοιου, ιδιαίτερα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η ζωή χρειάζεται και λίγη φινέτσα…