Τι θα πει και τούτο; Τι θα πει πως η θρησκευτικότητα του ανθρώπου είναι φαινόμενο καθολικό; Θα πει πως όλοι οι άνθρωποι, όλων των γενεών, όλων των εποχών, όλων των φυλών, όλων των αιώνων, από τον πρώτο άνθρωπο ως τον σημερινό είχαν και έχουν θρησκεία. Βέβαια, διαφορετική θρησκεία είχαν αυτοί και διαφορετική οι άλλοι. Το ζήτημα είναι πως όλοι είχαν και έχουν θρησκεία. Το γεγονός δηλαδή είναι ένα, ότι το να θρησκεύει ο άνθρωπος δεν υπήρξε ποτέ μεμονωμένο ούτε παροδικό φαινόμενο, που πέρασε και έφυγε, σαν τους διάττοντες αστέρες. Υπήρξε και υπάρχει γενικό, καθολικό και πανανθρώπινο. Όπου και αν βρεθείς, όπου και αν σταθείς, σε οποιαδήποτε φυλή και γενεά θα αντικρίσεις θρησκευτικές εκδηλώσεις και των πλέον απολίτιστων ανθρώπων. Και των βαρβάρων και των αγρίων και των ανθρωποφάγων ακόμη. Μερικοί επιστήμονες, που ερευνούσαν άγριες φυλές στα βάθη της Ασίας και της Αφρικής, είπαν πως βρήκαν ανθρώπους και λαούς ακόμη, χωρίς θρησκεία. Είχαν πέσει έξω όμως στις έρευνές τους. Γιατί συνέβαινε το εξής. Οι άγριοι έπαιρναν τους Ευρωπαίους ως ασεβείς και άθεους και έκρυβαν τα ιερά σύμβολά τους και τις θρησκευτικές εκδηλώσεις, για να μην τα βεβηλώσουν οι ασεβείς. Έπειτα όμως οι ίδιοι αυτοί εξερευνητές ομολόγησαν πως πράγματι αυτό γινόταν και διακήρυξαν, ότι πουθενά δεν υπήρξε και δεν υπάρχει άνθρωπος ή φυλή ανθρώπων άθρησκη και άθεη, αλλ’ όλες οι φυλές της γης πολιτισμένες και απολίτιστες έχουν τη θρησκεία τους. Είναι λοιπόν γενικό και καθολικό, πανανθρώπινο φαινόμενο η θρησκεία. Τώρα θα πείτε· μα δεν υπάρχουν καθόλου-καθόλου άπιστοι και άθεοι; Ενδέχεται να υπάρχουν. Αλλ’ αυτοί αποτελούν μια εξαίρεση, όπως κάθε κανόνας έχει και την εξαίρεσή του. Και έπειτα εμφανίζονται και αυτοί άθεοι για λίγο καιρό. Όταν τα έχουν καλά. Σαν τους έλθουν όμως βάσανα και θλίψεις στη ζωή τους και ξεσπάσουν πάνω τους συμφορές και καταιγίδες, τότε και αυτοί γίνονται πιστοί και θρήσκοι και πέφτουν στα γόνατα για προσευχή και ζητούν του Θεού τη βοήθεια και προστασία.
_________________
_________________
